Σχετικά με το LSByT
Σύνοψη Ερευνητικού Έργου
Αντικείμενο έρευνας είναι τα βυζαντινά μολυβδόβουλλα ή σφραγίδες, άμεσες πηγές της Βυζαντινής Ιστορίας, η αξιοποίηση των οποίων προάγει γενικά την έρευνα για την ιστορία, ιδιαίτερα των διοικητικών και κοινωνικών δομών, της Προσωπογραφίας και της Ιστορικής Γεωγραφίας. Μία πτυχή που συνδέεται με τη λειτουργία των σφραγίδων, που δεν έχει διερευνηθεί ακόμη, είναι η ανίχνευση των δικτύων επικοινωνίας και διακίνησης της γραπτής πληροφορίας κατά τον Μεσαίωνα.
Στο πλαίσιο του προγράμματος, μελετήθηκαν περισσότερες από 2.900 σφραγίδες για τις οποίες γνωρίζουμε το ακριβές σημείο ή την περιοχή εύρεσής τους και οι οποίες εντοπίστηκαν στα εδάφη που αντιστοιχούν στις πρωτοβυζαντινές επαρχίες Θράκης, Αιμιμόντου, Κάτω Μυσίας και Μικράς Σκυθίας (4ος-6ος αι.) και στα μεσοβυζαντινά θέματα Θράκης και Μακεδονίας (7ος-12ος αι.), οι οποίες δημοσιεύτηκαν κυρίως από τον I. Jordanov, Corpus of Byzantine Seals from Bulgaria, τ. 3, Sofia 2009 και (Addenda 1-3).
Στόχοι του ερευνητικού προγράμματος είναι:
- η εκ νέου προσέγγιση του σφραγιστικού υλικού με βάση την ορθότερη ανάγνωση και ακριβέστερη χρονολόγηση των παραπάνω σφραγίδων.
- η χαρτογραφική αποτύπωση της διασποράς τους.
- η ανίχνευση των δικτύων επικοινωνίας και μεταφοράς πληροφοριών στο γεωγραφικό χώρο της Βυζαντινής Θράκης κατά τη μέση βυζαντινή περίοδο.
Πρωτοτυπία του Ερευνητικού Έργου
Η διεπιστημονική προσέγγιση ενός σημαντικού υλικού καταλοίπου του παρελθόντος για την Ιστορία, δηλαδή των μολυβδοβούλλων, γίνεται για πρώτη φορά και συνιστά ένα πρώτο βήμα καινοτομίας και ανοίγματος νέων δρόμων στην έρευνα. Η συμβολή του ερευνητικού προγράμματος στην επιστήμη αναμένεται να είναι:
- Μια πρωτότυπη διεπιστημονική μεθοδολογική προσέγγιση που συνδυάζει αναλυτικές τεχνικές των ιστορικών και κοινωνικών επιστημών.
- Η δημιουργία ενός νέου corpus σφραγίδων που βρέθηκαν στη Βουλγαρία με βάση τις σύγχρονες μεθόδους επιστημονικής προσέγγισης που έχουν εξελιχθεί από το Κέντρο Βυζαντινής Σφραγιστικής της Αυστριακής Ακαδημίας Επιστημών με έδρα τη Βιέννη.
- Η ψηφιακή οπτικοποίηση των αποτελεσμάτων με τη δημιουργία πρότυπων θεματικών χαρτών.
- Νέες ερμηνείες σχετικά με την βυζαντινή παρουσία στη Θράκη και τη διακίνηση της πληροφορίας στην περιοχή.
Ταξινόμηση του υλικού
Η ανάγκη για καλύτερη κατανόηση της βυζαντινής παρουσίας στη Θράκη κατά τη διάρκεια του κρίσιμου 7ου αιώνα μας οδήγησε στη μελέτη του υλικού του 6ου – 8ου αιώνα ξεχωριστά. Η απόφαση αυτή υπαγορεύτηκε από το γεγονός ότι οι σφραγίδες της πρώιμης περιόδου παρέχουν κρίσιμες πληροφορίες για τη βυζαντινή παρουσία στην περιοχή της Θράκης κατά τη διάρκεια μεγάλου μέρους των λεγόμενων σκοτεινών αιώνων (7ος-8ος αι.), αντισταθμίζοντας την έλλειψη των πληροφοριών των αφηγηματικών πηγών, οι οποίες είναι συνήθως λιγοστές.
Επιπλέον, οι μολύβδινες σφραγίδες μαρτυρούν τη λειτουργία των διοικητικών δομών και του κρατικού μηχανισμού στο νευραλγικό κέντρο της Θράκης και μας επιτρέπουν να εξετάσουμε την ορθότητα της άποψης ότι η οργανωμένη παρουσία του βυζαντινού κράτους τερματίστηκε απότομα στις πρώτες δεκαετίες του 7ου αιώνα.
Ο 8ος αιώνας αποτελεί σημείο καμπής, καθώς η διοικητική οργάνωση του κράτους σε επαρχίες και νομαρχίες, υπό το βάρος των εξωτερικών κινδύνων και των εσωτερικών αλλαγών, μετεξελίχθηκε σταδιακά σε ένα διαφορετικό σύστημα διοίκησης, τις στρατηγίες και στη συνέχεια τα θέματα ως στρατιωτικές και διοικητικές μονάδες, μέχρι τη σταδιακή παρακμή και πτώση του θεσμού κατά τον 11ο και 12ο αιώνα, οπότε προέκυψε μια διαφορετική κατάσταση σε διοικητικό και στρατιωτικό επίπεδο. Κατά συνέπεια, το υλικό που έχει ταξινομηθεί αφορά δύο κύριες περιόδους: α) 6ος – 8ος αιώνας και β) 9ος – 12ος αιώνας.
Μεθοδολογία αναθεώρησης του σφραγιστικού υλικού
Για την κριτική αναθεώρηση του υλικού ακολουθήθηκαν τα μεθοδολογικά κριτήρια που διαμορφώθηκαν στο Κέντρο Βυζαντινής Σφραγιστικής της Αυστριακής Ακαδημίας Επιστημών:
- Ανάγνωση επιγραφής,
- Χρονολόγηση (όσο το δυνατόν ακριβέστερα, λαμβάνοντας υπόψη παλαιογραφικά και εικονογραφικά χαρακτηριστικά, καθώς και το περιεχόμενο της εκάστοτε επιγραφής),
- Ανεύρεση συγκριτικού υλικού, άμεσα ή έμμεσα σχετιζόμενου με το περιεχόμενο της εκάστοτε επιγραφής,
- Διαχωρισμός αριθμού σφραγίδων προερχομένων από το ίδιο βουλλωτήριο (μήτρα),
- Αναφορά επιπρόσθετων τεμαχίων (αν υπάρχουν). Τον πυρήνα για την ανεύρεση συγκριτικού υλικού αποτέλεσε η Συστηματική Φωτοθήκη Βυζαντινών Σφραγίδων της Αυστριακής Ακαδημία Επιστημών (βλ. https://www.oeaw.ac.at/en/byzantine-research/communities-and-landscapes/sigillography/systematic-library-of-photographs-on-byzantine-sigillography).
Αναμενόμενα αποτελέσματα & Αντίκτυπος του Ερευνητικού Έργου
Η προώθηση της έρευνας στο πεδίο της Σφραγιστικής και η δημιουργία ενός έργου αναφοράς για τη Βυζαντινή Θράκη.
- Η πληρέστερη κατανόηση των μηχανισμών της διοικητικής, στρατιωτικής και κοινωνικής οργάνωσης της βυζαντινής Θράκης, με τη διερεύνηση των δικτύων επικοινωνίας και διακίνησης της γραπτής πληροφορίας με βάση τα οδικά και οικιστικά δίκτυα.
- Η αξιοποίηση των πρότυπων θεματικών χαρτών από τους ερευνητές.
- Η επαφή και η συστηματικότερη εξοικείωση των επιστημόνων αλλά και του ευρύτερου κοινού με μία άμεση και αυθεντική πηγή της ιστορίας.
Διάδοση αποτελεσμάτων ερευνητικού έργου
Τα κυριότερα αποτελέσματα του LSByT περιλαμβάνονται στον τόμο των πρακτικών του Συνεδρίου: Lead Seals in Byzantine Thrace (6th-12th c.). Proceedings of the International Conference: Sigillography meets Historical Geography, Vienna 19 April 2023, ed. by A. Gkoutzioukostas – A.-K. Wassiliou-Seibt – D. P. Drakoulis, Thessaloniki 2023 (εκδόσεις Κ&Μ Σταμούλη) (σσ. 502).